Obecnie w Polsce każdemu zapewnia się wolność słowa. Jednak nie od zawsze tak było – do lat 90. istniała powszechnie stosowana cenzura prasy i represje z powodu wyrażania swojej opinii. Sytuacja uległa zmianie gdy ustanowiono Międzynarodowy Dzień Wolnej Prasy. Jaka jest geneza tego dnia i jakie zagrożenia niesie ze sobą dezinformacja?
W dniu 20 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Wolnej Prasy. Wydarzenie nawiązuje bezpośrednio do 10. artykułu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zawarte w nim prawa skupiają się na wolności wyrażania opinii bez poddawania ich cenzurze. Rozprzestrzenianie prawdziwych informacji przeciwdziała dezinformacji, która sprzyja pogłębianiu podziałów społecznych i politycznych.
Krótka historia wolności słowa
Pierwsze próby kontroli prasy i środków masowego przekazu w Polsce pojawiły się w okresie PRL. W tym celu został stworzony Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Cenzura słowa i poglądów została zniesiona dopiero 11 kwietnia 1990 roku. Wydanie przez Sejm decyzji o "uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy – Prawo prasowe " zakończyło trwającą od 1946 roku 45-letnią epokę ograniczenia wolności słowa.
Na stronie Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku można znaleźć przykłady prasy wydawanej poza cenzurą.
Wolność słowa według art. 54 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.
W 1991 roku organizacja Reporterzy Bez Granic – odpowiedzialna za monitorowanie prawa do wolnej prasy i wolności wypowiedzi - ustanowiła Międzynarodowy Dzień Wolnej Prasy. Jego data została ustalona na 20 kwietnia. Reporters Without Borders publikuje także coroczny ranking wolności prasy z podziałem na kraje.
Przeczytaj także: Korzyści z wielokulturowej społeczności. Jak się w niej odnaleźć?
20 grudnia 1993 roku odbyło się Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych. To właśnie wtedy wprowadzono Światowy Dzień Wolności Prasy. Pokrywa się on z polskim świętem Konstytucji 3 Maja i upamiętnia ogłoszenie deklaracji z Windhoek.(https://pl.wikipedia.org/wiki/Deklaracja_z_Windhoek)
Podczas corocznych obchodów dnia swobody przekazu UNESCO wręcza nagrodę im. Guillermo Cano w dziedzinie wolności prasy.
Zjawisko dezinformacji
Według badania przeprowadzonego przez Fundację Digital Poland i Stowarzyszenie Demagog, niemal co trzeci dorosły Polak wierzy w nieprawdziwe informacje. (https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/prawie-kazdy-polak-wierzy-w-jakas-falszywa-informacje/)
Oprócz tego dezinformacja i fake newsy będą stanowić najważniejsze zagrożenia w perspektywie dwóch najbliższych lat – wynika to z globalnego raportu Światowego Forum Ekonomicznego (WEF). Generowanie fałszywych informacji przyspiesza rozwijająca się AI. Aby odseparować treści generowane przez sztuczną inteligencję w niektórych krajach wprowadzono oznaczanie ich znakiem wodnym. Wprowadzanie fałszywych newsów będzie szczególnie niebezpieczne w okresie zbliżających się wyborów powszechnych. Może to prowadzić do niepokojów politycznych, przemocy lub terroryzmu.
Wykorzystane źródła:
- https://fake-hunter.pap.pl/node/129 (dnia 13.04.2024)
- https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/prawie-kazdy-polak-wierzy-w-jakas-falszywa-informacje/ (dnia 13.04.2024)
- https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm (dnia 18.04.2024)
